We hebben bij de VBV nooit een glazen bol nodig gehad. Hooguit GBV: gezond boerenverstand. Toen bestuurders begonnen te verkondigen dat het allemaal wel wat minder kon bij de brandweer, schudden wij al nee. Minder mensen, minder voertuigen, minder posten – en tegelijk méér risico’s. Je hoeft geen profeet te zijn om te zien dat zo’n som verkeerd uitpakt. Dat is geen negativisme, dat is gewoon kijken naar wat er overblijft als je overal een stukje afknijpt.
Nu ligt het rapport “Grenzen bereikt” van de Inspectie Justitie en Veiligheid op tafel. Keurig in ambtelijk Nederlands, maar met een boodschap die op de werkvloer niemand verrast: de brandweer is onvoldoende voorbereid op grote en langdurige incidenten. Zodra er bovenregionale slagkracht nodig is, komt de reguliere brandweerzorg direct onder druk te staan. De inspectie spreekt hardop uit wat al jaren voelbaar is: structureel te weinig mensen, te weinig middelen en een gebrek aan centrale sturing en heldere bevoegdheden.
Op papier lijkt het allemaal nog mee te vallen. Er zijn draaiboeken, afspraken over bovenregionale inzet, tabellen vol normen en capaciteiten. In systemen oogt de paraatheid keurig: voertuigen beschikbaar, bezetting op orde, specialistische teams in de startblokken. Maar wie in de praktijk rondloopt, ziet een ander beeld. Wagens blijven aan de post omdat de ploeg niet vol komt, specialistische functies zijn niet ingevuld, piketroosters piepen en kraken. Slechts een beperkt aantal regio’s haalt structureel de afgesproken normen voor bovenregionale inzet. De rest rekent zich rijk met Excel-sheets terwijl de rek er buiten al lang uit is.
Dat zagen we ook bij grote incidenten, zoals de natuurbrand op de Edese heide. Honderden brandweermensen uit verschillende regio’s waren nodig om het vuur onder controle te krijgen. Terwijl daar met man en macht werd gewerkt, werd de basiszorg elders flinterdun. Als in die periode een tweede grote brand was ontstaan, had het stelsel pijnlijk laten zien hoe kwetsbaar het inmiddels is. Precies dat scenario beschrijft de inspectie: één groot incident zorgt al voor spanning, meerdere tegelijk brengen het systeem in de gevarenzone.
Onder al die analyses ligt een politieke keuze die jarenlang is weggemoffeld achter woorden als “modernisering” en “efficiënter organiseren”. Posten zijn samengevoegd of gesloten, voertuigen geschrapt, specialistische teams afgeslankt. Honderden brandweermensen minder zijn verkocht als vernieuwing. Tegelijkertijd nam het risicoprofiel van Nederland toe: grotere natuurbranden, extremere buien en overstromingen, kwetsbare infrastructuur, meer opslag van gevaarlijke stoffen. De vraag wat nog verantwoord is met minder mensen en spullen is geen theoretische discussie meer, maar een harde realiteit.
Daar wringt ook de reactie van het Veiligheidsberaad. Nog voordat het rapport breed is gelezen, ligt er een oproep om honderden miljoenen per jaar extra te investeren in opleidingen, bovenregionale voorbereiding en specialistische slagkracht. Dat geld is nodig, daar twijfelt niemand aan die het veld kent. Maar het schuurt als juist de bestuurders die jaren hebben meegeschreven aan veiligheidsplannen mét bezuinigingen, zich nu presenteren als voorvechters van versterking. Wie geloofwaardig wil zijn, erkent niet alleen dat er geïnvesteerd moet worden, maar ook dat men zelf aan de knoppen zat toen het stelsel werd uitgekleed.
Intussen leunt Nederland nog altijd zwaar op het fijnmazige netwerk van vrijwilligers en lokale posten. Dat is de echte kracht van onze brandweer: mensen die naast werk en gezin opkomen voor hun dorp of wijk, snel ter plaatse, ingebed in de gemeenschap. In reacties wordt die kracht graag geroemd. Maar dezelfde vrijwilligersposten zijn jarenlang onderwerp geweest van sluitingsrondes, samenvoegingen en het schrappen van voertuigen. Je kunt landelijk nog zulke ambitieuze plannen maken voor bovenregionale slagkracht, zonder stevige basis stort het bouwwerk in zodra de belasting langer aanhoudt.
De inspectie benadrukt terecht dat de brandweer bij alledaagse incidenten nog steeds snel en professioneel optreedt. Dat is te danken aan duizenden vrijwilligers en beroeps die, ondanks alle druk, blijven opkomen als de pieper gaat. Maar precies dat mag geen excuus zijn om de structurele tekorten bij grote en langdurige incidenten weg te poetsen. Het kan tegelijk waar zijn dat de woningbrand in de straat goed wordt bestreden, én dat het landelijke stelsel bij een reeks grotere incidenten door het ijs zakt. Die spanning is jarenlang weggezet als zeuren. Nu staat hij zwart op wit.
“Grenzen bereikt” is daarmee vooral een spiegel voor bestuurders, politici en managers. Niet voor de mensen met helm en ademlucht op, maar voor wie dacht dat het allemaal wel paste in de begroting. Jarenlang zijn waarschuwingen van onder meer de Vakvereniging Brandweer Vrijwilligers weggezet als conservatief of negatief. Nu blijkt dat die “modernisering” vaak gewoon een ander woord was voor sluipende bezuinigingen op iets wat je pas mist als het misgaat.
De les is niet ingewikkeld. Veiligheid kost geld. Er zijn harde, landelijke minimumnormen nodig voor menskracht, materieel en opleiding, met echte doorzettingsmacht om ze af te dwingen. En je kunt een stelsel dat zo zwaar op vrijwilligers draait niet eindeloos uitpersen zonder dat de rekening ergens wordt gepresenteerd. De volgende grote brand, overstroming of crisis houdt zich niet aan verkiezingen of begrotingsrondes. Die komt wanneer hij komt. De vraag is of we dan kunnen zeggen dat we er alles aan hebben gedaan, of weer verbaasd naar een rapport staan te kijken waarvan de inhoud al jaren bekend was bij iedereen met GBV.
Bekijk hier ons commentaar op het rapport bij EenVandaag
Lees hier onze reactie aan informateur Buma en de fractievoorzitters Jetten en Bontenbal
Lees hier onze reactie aan de Vaste commissie Justitie en Veiligheid
