Oud-brandweerman Cor vocht jarenlang voor herkenning en erkenning PTSS:
“De nieuwe regeling is mooi, maar het gaat niet alleen om geld, wel om gehoord worden”
In zijn 24 jaar als brandweerman maakte Cor Bruijn veel mee. Hij was bij de Bijlmerramp in 1992, maar ook bij honderden andere heftige incidenten. Cor heeft net als veel oud-brandweermensen levendige verhalen over zijn brandweertijd, maar met het grote verschil dat zijn verhalen jarenlang bleven spoken in zijn hoofd. Pas na een lange ziekteperiode en zoektocht werd in 2018 de diagnose Posttraumatische Stress Stoornis (PTSS) gesteld. Hij is blij met de landelijke aandacht en de nieuwe PTSS-regeling voor brandweermensen, maar in zijn ogen kan het beter. “Het gaat niet alleen om geld, wel om aandacht, erkenning. Gezien en gehoord worden.”
Het verhaal van de nu 63-jarige Cor is een lange tijd het verhaal zoals dat van veel bevlogen brandweermensen. Op zijn veertiende start hij bij de jeugdbrandweer in Zaanstad. Hij is aangestoken met het brandweervirus door zijn zwager, die ook commandant was. Dat vuurtje dooft niet meer en na zijn diensttijd in het leger stapt hij over naar de ‘volwassen’ brandweer in dezelfde plaats.
Hij maakt daar van alles mee; van branden tot hulpverleningen. “Zaanstad was gespecialiseerd in hulpverlening en had ook drie voertuigen daarvoor. Het werd ook mijn specialisme. We begonnen met een materiaalwagen, een oude Opel Blitz. Eentje die je af en toe moest aanduwen. Het was nog in de tijd dat we geen speciale kleding hadden, ja een leren jas en broek, een helm met koperen kam en gewone werkhandschoenen. De opleiding was zwaar; je moest staalberekeningen kunnen maken, je eigen apparatuur repareren. Je leerde alles, wist van alles wat.”
Zware ongevallen
In het gebied waar Cor als vrijwilliger actief is, komt hij regelmatig zware ongevallen tegen. “In Assendelft had je een dodenweg, altijd zware ongevallen. Ook was er veel grote industrie met bijbehorende incidenten.”
Blokkeren
Half jaren tachtig wordt hij daarnaast beroepsbrandweerman bij RISC als brandwacht in de petrochemische industrie. Het zorgt ervoor dat hij nog meer incidenten meemaakt. Ook is hij nog kort duiker in het korps van Zaanstad. “Maar dat duurde niet lang. Tijdens een inzet moest ik een keer op zoek naar een slachtoffer. In het donkere water voelde ik na een tijdje iets dat leek op een lichaam. Ik moest handelen, maar blokkeerde. Onbewust speelde er misschien toen al wat bij mij, maar ik was daar nooit bewust mee bezig. Na dat incident ben ik gestopt als duiker. Dat werd aangenomen en dat was het. Er werd niet doorgevraagd en ik was specialist in het omzeilen van vragen. Ook was het nog de tijd dat er weinig werd gesproken over dit soort dingen. Helaas. Er was wel een bakkie koffie op de kazerne na afloop van ernstige incidenten, maar als stoere brandweerman sprak je er dan niet zo snel over. Of misschien ontweek ik het ook wel.”
Ontslagen
In 2002 staat ineens de korpsleiding op de stoep bij Cor. “Ik kwam te weinig op bij incidenten en oefenavonden. Onbewust had ik minder zin om naar de brandweer te gaan. Doorgevraagd werd er niet echt en dus werd ik ontslagen als vrijwilliger, maar ik bleef beroepsmatig wel brandweerman. En daarna heb ik vanuit Zaanstad nooit meer iets vernomen.”
Slecht slapen
Als Cor in 2007 thuis komt te zitten met allerlei klachten, zoals niet of slecht slapen, denkt de huisarts aan een burn-out. “Zijn tip was ‘ga maar met de hond wandelen’. Met PTSS waren we helemaal niet bezig. Totdat ik in 2009 bij een andere huisarts kwam en die twijfelde aan PTSS, maar dat is verder nooit serieus opgepakt. Ook niet door mij. Ik rommelde maar wat door. Totdat ik in 2019 via weer een nieuwe huisarts wel de diagnose kreeg en een doorverwijzing.”
Therapie
Dat was naar Stichting 40-45 in Oegstgeest, een centrum gespecialiseerd in veteranen met een trauma. “We startten met EMDR-therapie, het herbeleven van je trauma’s. Maar ja, bij welke van de honderden herinneringen begin je dan? Dat zware ongeval waar ik zwaargewonde en overleden tieners uit de auto heb geknipt? Of die keer dat ik een verbrand kind uit een huis heb gehaald?”
Via via komt Cor bij een ander hulpcentrum in Amstelveen terecht. “Ook daar was een professor met een specialisatie, alleen geen enkele brandweerachtergrond. Dat werkte niet. Ik ben zelf gaan zoeken naar wat voor mij wel werkte. Dat werd hypnotherapie. Dat heeft mij wel goed gedaan. Zo goed zelfs dat ik de opleiding ben gaan volgen.”
Praten
Het betekent dat hij nu over zijn herinneringen kan praten en zijn verhaal kan vertellen. “Ik weet dat zo’n interview ook weer genoeg naar boven brengt, maar ik weet ook hoe ik hier nu vanavond mee aan de slag kan zodat ik er niet van wakker lig.”
In al die jaren bij de brandweer kwam nooit de vraag ‘of het wel ging’. Ook niet van bedrijfsartsen. “Dat ik na een tijd uitviel op mijn werk, mijn hobby niet meer kon uitvoeren, dat werd op ‘burn-out’ gegooid. PTSS is nog te onbekend bij huisartsen en bedrijfsartsen. Gelukkig komt daar steeds meer verandering in.”
Signalen
De herkenning van de signalen was ook soms moeilijk, erkent hij. De belangrijkste kenmerken van hoog functionerende PTSS’ers zijn namelijk symptomen maskeren, gevoelens onderdrukken, praten over ervaringen vermijden en of een façade van stabiliteit ophouden. Maar intern hebben mensen met hoog functionerende PTTS met een grote strijd te maken. Dat kan variëren van heftige herinneringen die opkomen, veranderingen in fysieke en emotionele reacties, veranderingen in stemming en denken.
Hulpverlener
“Ik had mijn brandweertijd nooit willen missen. Ook nu ben ik hoofd bedrijfshulpverlening bij het bedrijf waar ik nu werk. Want ik ben en blijf hulpverlener, dat zit in mijn DNA. Brandweer was en is mijn passie en ik mis het nog elke dag. Maar ik wil iedereen wel meegeven: praat erover. Leg je zorgen neer bij anderen, vraag om hulp. Je moet een uitlaatklep hebben.”
Status
De aandacht voor PTSS en nu de erkenning als beroepsziekte met de bijbehorende regeling (lees die hier), stemt hem deels tevreden. “Er is aandacht voor. Er komt erkenning. Eindelijk. Maar het is niet alles. De regeling gaat maar vijf jaar terug in het dekken van zorgkosten en therapieën. Ook mag het wat mij betreft verder gaan. Ik hoop dat hulpverleners, ook ambulancemedewerkers en politie, de status krijgen die Defensie kent met veteranen. Wij hebben dan wel geen 24 jaar in een oorlogsgebied gewerkt, maar zien als hulpverlener soms dagelijks ‘oorlog’ om ons heen. Van branden tot ongevallen. Het applaus en de erkenning die er is voor de oorlogsveteranen zou er ook moeten zijn voor hulpverleners.”
Steun
De steun en zorg die hij lang miste vond hij uiteindelijk na een lange weg zelf in hypnotherapie. Hij is inmiddels zijn eigen praktijk gestart. Om ook anderen te kunnen helpen. “PTSS ontstaat vaak niet na één heftig incident, maar het is een opeenstapeling. Ook van wat je thuis meemaakt, wat er in je jeugd heeft plaatsgevonden. Als je niet uitkijkt stapelt het zich op… Daarom is het vooral belangrijk dat mensen weten waar ze zich kunnen melden. Maar ook dat er een goed luisterend oor is dat doorvraagt. Zorg dat huisartsen en bedrijfsartsen geschoold worden in het herkennen van PTSS. En maak collega’s in je korps ambassadeur. En dat er dan ook nog geld is, is fijn. Want soms is het een lange en dure zoektocht naar wat werkt voor je.”
